Hạt dổi thường được dùng để làm gia vị, tạo thành nhiều loại nước chấm cho các món ăn. Bạn đã từng nghe đến các món đặc sản của miền núi, đặc biệt là vùng Tây Bắc như thịt trâu gác bếp, thịt lợn chưa? Để tăng thêm hương vị trọn vẹn cho các món ăn trên, phải kể đến hạt dổi và hạt mắc khén. Hãy cùng tìm hiểu xem nó là gì và lợi ích của nó trong nấu nướng chế biến món ăn nhé!
Tìm hiểu chung về hạt dổi trong tự nhiên
Hạt dổi là loại cây rừng tự nhiên có cây thân gỗ cao, ít cành. Thường vào tháng 10 và tháng 11, đồng bào các dân tộc miền núi thu hái hạt này về để bán. Do cây dổi khó trồng nên loại hạt này ngày càng khan hiếm, đắt đỏ.
Cây dổi nước ta gồm hai loại: một loại lấy gỗ và một loại lấy hạt. Dổi tẻ có hạt cứng, mùi hơi hắc nên thường không dùng làm gia vị. Dổi hạt nếp cái rất thơm, thậm chí khi phơi khô còn có mùi thơm hơn rất nhiều. Chính vì vậy mà nó được dùng làm gia vị và được mệnh danh là “Vàng đen Tây Bắc”.
Một cây dổi cần 5 năm để phát triển và cho ra trái. Tuy nhiên, cây phải trên 10 năm tuổi mới có thể cho lượng hạt ổn định từ 3 ký. Những cây dổi mới bắt đầu ra trái chỉ có thể cho năng suất chỉ 0,5-0,7 kg.
Hơn nữa, dổi là loài cây gỗ thẳng đứng, cao 15-20m, ít cành. Việc hái lượm rất khó khăn. Thu gom dổi thường được giao cho những người dân địa phương leo trèo giỏi, hoặc đợi nó rụng rồi mới thu gom.
Hạt có mùi vị đặc trưng khác với những loại gia vị khác như hành, tỏi, tiêu…. Loại hạt này có mùi rất độc đáo, khó trộn lẫn. Mùi thơm của hạt rang ngọt ngào xen lẫn vị hơi hăng, cay. Măng chua ngâm hạt dổi, giấm ớt từng là món ăn quý tiến vua nên cũng đã phần nào nói lên giá trị đặc biệt của loại hạt này.
Hạt dổi có những công dụng đặc biệt nào?
Hạt cây dổi là một loại gia vị độc đáo, quý hiếm được ví như “vàng đen” của đồng bào các dân tộc Tây Bắc. Ngoài hương vị đặc trưng làm tăng thêm sự phong phú cho ẩm thực Tây Bắc, loại hạt này còn có dược tính hỗ trợ hệ tiêu hóa, xương khớp,…
Hạt dổi trị bệnh tiêu hóa
Theo Tiến sĩ Đặng Đình Quyết, hạt dổi được coi là một vị thuốc quý vì có tác dụng hiệu quả trong việc điều trị nhiều loại bệnh về đường tiêu hóa hay xương khớp. Khi ăn với các thức ăn lạnh như tiết canh, ốc, hột vịt lộn, loại hạt này giúp kích thích tiêu hóa, hạn chế xảy ra tình trạng tiêu chảy. Bạn có thể trộn hạt vào thức ăn chín và làm nước chấm để tránh xót ruột.
Trị bệnh xương khớp
Nếu mắc các bệnh về xương khớp như thoái hóa khớp, thoát vị đĩa đệm, gai cột sống thì nên uống rượu ngâm loại hạt này. Bạn có thể ngâm hạt từ cây dổi rừng trong rượu khoảng 3 tháng rồi đem ra sử dụng. Ngâm càng lâu thì rượu càng có tác dụng chữa các bệnh về xương khớp.
Hạt dổi chữa đau bụng
Đây là kinh nghiệm của những người lớn tuổi, nếu bạn có sẵn hạt dổi trong nhà thì khi bị đau bụng bạn chỉ cần lấy 1 hạt khô rồi nhai và nuốt. Tuy mùi vị có hơi hăng và hắc nhưng cơn đau bụng của bạn sẽ biến mất ngay lập tức.
Làm gia vị
Loại hạt này được dùng làm gia vị trong nhiều món ăn và chúng tạo nên hương vị đặc biệt của vùng Tây Bắc. Hạt được dùng cùng với mắc khén làm nước chấm hoặc ướp cho thịt trâu gác bếp, thịt lợn ngon hơn do có vị cay, thơm đặc trưng.
Sử dụng hạt dổi như một gia vị phổ biến
Hạt dổi rất ngon và thơm, đặc biệt khi nướng trên bếp than hoặc bếp ga ở nhiệt độ thấp. Nếu bạn muốn dùng loại hạt này làm gia vị thì trước tiên hãy rang và tán nhuyễn. Tất cả những gì bạn phải làm là gắp nó và xoay tròn trên bếp than hồng đều tay. Khi ngửi thấy mùi thơm và hạt phồng lên là hạt đã chín và có thể ăn được.
Giã hạt ngay khi còn nóng và giòn để tạo ra hương vị hoàn hảo cho các món ăn sau này của bạn. Lưu ý: Hạt nghiền càng mịn thì càng ngon. Sau khi nghiền nát, hạt có thể được sử dụng theo hai cách để tạo thành một loại gia vị tuyệt vời.
Pha gia vị chấm
Các món nước chấm được chế biến từ hạt cây dổi đặc biệt tốt cho thức ăn chín như lòng, ruột, lạp xưởng, vịt, gà, …Nước chấm từ loại hạt này mang vị thơm nồng tự nhiên làm dậy vị của món ăn.
- Chẩm chéo: là gia vị chấm được làm từ hạt mắc khén, hạt dổi, muối, ớt, tỏi, gừng và các loại thảo mộc được điều chỉnh tùy theo sở thích/phương pháp chế biến. Đây là một công thức chấm phức tạp và công phu hơn, phổ biến trong cộng đồng người Thái đen.
- Chẩm: Phương pháp chấm này sử dụng các nguyên liệu đơn giản hơn so với phương pháp chấm mà người Thái trắng thường sử dụng. Chẩm chứa hạt dổi – mắc khén – ớt tươi trộn đều với lượng bằng nhau, tạo nên hỗn hợp chấm chua cay đặc trưng của vùng tây bắc.
- Muối trộn hạt dổi: Muối sau khi rang vàng trộn với hạt nghiền mịn tạo nên công thức chấm đơn giản, dễ chế biến nhưng vẫn tròn vị và thơm (có thể thay muối rang bằng bột nở).
Tẩm ướp thực phẩm
Bạn cần ướp thịt và hạt dổi trước để món ăn trở nên thơm ngon hơn. Có thể nêm thêm 2-3 thìa hạt cây dổi, nước mắm, mì chính cho vừa ăn. Bạn có thể cho thêm vài hạt của loại cây dổi vào món tiết canh, phương pháp này rất là hiệu nghiệm để chống khó tiêu.
- Thịt treo bếp & Lạp xưởng: Hương vị của các món ăn truyền thống Tây Bắc luôn ấn tượng và khó quên. Bí quyết nằm ở khâu nêm hạt cây dổi và mắc khén, được người dân tộc thiểu số nêm nếm một cách khéo léo. Lưu ý: Không ướp thịt lợn gác bếp với hạt cây dổi (chỉ ướp với mắc khén). Thịt trâu, bò loại nào cũng có thể ướp với loại hạt này.
- Thịt nướng, cá nướng: Cá nướng kiểu Tây Bắc thường được ướp với mắc khén. Tuy nhiên, hương vị món ăn sẽ được cải thiện khi sử dụng hạt cây dổi thêm vào nước xốt. Đặc điểm là càng nướng, càng dậy mùi, món ăn càng trở nên thơm và hấp dẫn.
Cách chế biến dổi rừng giữ nguyên mùi vị ban đầu
Một số người thích mua và chỉ sử dụng các loại hạt đã qua chế biến sẵn. Nhiều người không biết cách nướng sẽ làm hạt bị cháy hoặc mất vị. Một số người thích mua hạt dổi khô về chế biến trước, vì loại hạt này cần thời gian sơ chế nhưng lại có hương vị thơm ngon, yên tâm và đảm bảo sạch sẽ tuyệt đối.
Nhưng nếu không biết cách làm thì chất lượng của hạt không thể đảm bảo được. Vì vậy, trước khi thực hiện bạn nên tìm hiểu cách sơ chế hạt từ cây dổi. Nướng hạt là một trong những bước quan trọng nhất khi sơ chế. Dưới đây là những cách thông thường để nướng hạt và giữ được hương vị ngon nhất.
Nướng hạt dổi bằng than củi
Than là cách tốt nhất để nướng hạt dổi. Với kiểu nướng này, hạt sẽ chín đều, thơm hơn và đảm bảo an toàn sức khỏe. Cách nướng hạt dổi Tây Bắc bằng than hoa không quá khó khăn. Tất cả những gì bạn phải làm là chuẩn bị than hồng rồi dùng đũa hơ hạt trên lò than.
Cách nướng hạt cũng giống như nướng các món ăn thông thường. Nếu tất cả các mặt của hạt phồng lên và tỏa mùi thơm đặc trưng là hạt đã chín. Sau đó xay mịn hạt đã rang, nên xay hạt khi còn nóng để có hương vị thơm ngon nhất. Bạn có thể dùng cối và chày để xay hạt, chỉ cần hạt mịn và thơm là được.
Nếu gặp trường hợp trong quá trình xay mà phát hiện hạt còn ướt, không mịn. Điều này chứng tỏ hạt chưa chín. Vì vậy, để giữ được hương vị của loại gia vị này, bạn nên hết sức cẩn thận trong khi nướng để hạt không chín nửa chừng hoặc chín không hết.
Nướng hạt bằng bếp gas, bếp từ
Bếp gas và lò nướng rất phổ biến trong các gia đình ngày nay. Vì vậy, phương pháp nướng hạt bằng than chưa thực sự phù hợp với nhiều người. Nhưng bạn hoàn toàn có thể sử dụng bếp gas và bếp từ để nướng loại gia vị Tây Bắc này. Tuy kiểu nướng này không ngon bằng nướng than nhưng vẫn đảm bảo được hương vị của hạt sau khi nướng.
Làm tương tự như phương pháp nướng bằng than, bạn dùng đũa gắp từng hạt và nướng trên bếp ga (hoặc bếp từ). Xoay hạt trên bếp đều tay cho đến khi các mặt của hạt căng phồng và có mùi thơm là hạt đã chín. Sau khi hạt chín cần xay hạt khi còn nóng theo cách tương tự như đã mô tả ở trên.
Chú ý khi nướng hạt dổi
Khi nướng hạt dổi cần chú ý lửa vừa phải để hạt chín đều và không bị chín nửa sống, nửa bị cháy khét. Để việc nướng cho hạt giòn và dễ dàng hơn, bạn nên dùng đũa tre, đũa không nên quá trơn sẽ dễ làm rơi hạt khi nướng. Đặc biệt khi nướng nhớ trở các mặt hạt để hạt chín đều và giữ được hương vị thơm ngon nhất.
Lưu ý một số phương pháp bảo quản hạt dổi
Được ví von như “Vàng đen Tây Bắc” mới thấy loại gia vị này quý và đắt như thế nào. Hạt dổi ngon rất khó mua, việc bảo quản để không bị hỏng trong quá trình sử dụng cũng là mối quan tâm của nhiều người khi sử dụng loại hạt này.
Hạt từ cây dổi sau khi thu hoạch về phải phơi khô, đây là điều cần hết sức lưu ý. Chúng ta cần làm khô để tránh ẩm mốc và hư hỏng, hạt càng khô càng tốt. Hạt sau khi phơi khô phải được bảo quản đúng cách để tránh ẩm mốc trong quá trình bảo quản.
Các thương hiệu chuyên cung cấp dổi nguyên hạt. Nếu bạn mua để sử dụng thì chúng đã được chế biến sẵn để giữ nguyên hương vị. Vì vậy, tốt nhất khi mua về bạn nên bọc hạt vào giấy báo, sau đó bảo quản trong lọ thủy tinh rồi đậy nắp lại, nếu có thêm gói hút ẩm thì càng tốt.
Hạt dổi cần được bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp, không để trong tủ lạnh. Hạt thường có thời hạn sử dụng từ 2-3 năm khi được bảo quản đúng cách mà vẫn giữ được chất lượng và hương vị đặc trưng.
Kết luận
Hạt dổi là một loại gia vị rất đặc trưng của vùng núi Tây Bắc. Loại hạt này có vai trò làm tăng thêm hương vị đậm đà khó quên cho các món ăn nơi đây. Hy vọng những thông tin trên sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại gia vị siêu đặc biệt này để có thể thử thêm vào những bữa ăn tối của gia đình mình nhé!
Recent Comments